Van activiste tot burgemeester : De democratische revolutie van Ada Colau —- Vrij Nederland

10 nov Van activiste tot burgemeester : De democratische revolutie van Ada Colau —- Vrij Nederland

Het balkon van de Ajuntament, het stadhuis in Barcelona, 24 september. Het is de laatste dag van de Festes de La Mercè, de beschermheilige van de Catalaanse hoofdstad. Het Sant Jaumeplein is afgeladen, straks zullen verschillende sportploegen Castellers vormen (kasteeltorens van mensen), een Catalaanse traditie. Op het balkon proberen journalisten, politici en bestuurders een plekje te vinden. Het is ook de vooravond van de Catalaanse verkiezingen. Plots hangt Alfred Bosch, de lokale fractievoorzitter van de nationalistische partij ERC een Estelada aan de balkonrand: de Catalaanse vlag met de ster, het symbool vóór de afscheiding van Catalonië. Gejuich op het plein. Dat laat de Alberto Fernández Díaz, de fractievoorzitter van de landelijke centrumrechtse Partido Popular, niet op zich zitten. Snel hangt hij er een Spaanse vlag naast. Ada Colau snelt toe, en sommeert de mannen hun vlaggen weg te halen. Ze wil geen politieke symbolen op het balkon – en al helemaal geen vlaggenoorlog tijdens de verkiezingscampagne. Dit is neutraal terrein, voor alle burgers. Een paar seconden later zijn de vlaggen weg. Het typeert Ada Colau: ze laat zich voor geen enkel karretje spannen.

Een dag later – anderhalve kilometer verderop, op het pleintje van de visserswijk Barceloneta. Ada, Ada, Ada, klinkt het: ‘Ada, wil je met me op de foto?’, ‘Ada, ik ga een lied voor je zingen’, ‘Ada, ben je bij de opening van mijn winkel dit weekend?’, ‘Ada kom je naar de bijeenkomst morgen van de buurtbewonersvereniging?’ Honderd dagen is Ada Colau La alcadessa de Barcelona en deze vrijdagavond is ze aanwezig bij de opening van de Festes de la Barceloneta – de oude havenwijk in de Oude Stad waar de buurtbewoners regelmatig actie voeren tegen de stroom toeristen die de stad overspoelt.  Maar vanavond, op de Plaça de la Barceloneta is er geen toerist te zien. Op de eerste rij witte plastic stapelstoelen zit de kersverse burgemeester, met een aantal raadsleden van haar partij Barcelona en Comú. Op het podium tien meter voor haar staat een man van een jaar of zestig – met een kale kruin met aan weerszijden lange krullen en een dikke bril. Hij zingt een versie van ‘I did it my way’ (maar dan ‘you did it your way’) in het Catalaans, zelfgeschreven, voor de burgemeester. Af en toe de toon een halve noot missend, met hier en daar een foute inzet, maar vol vuur en met een snik in zijn stem voltooit de man zijn lied. ‘Graciès Ada, per tot!’: ‘Dank je Ada, voor alles’. Ada Colau glundert, ze lijkt het écht leuk te vinden – en een groot applaus klinkt. Cava in plastic en empenadas gaan rond. Minstens honderd buurtbewoners zien hun kans schoon om met de burgemeester – gekleed in smaakvolle zwarte strakke broek en zwart klokjasje – op de foto of selfie te gaan, ruim veertig minuten doet Ada Colau niets dan poseren. Lachend, altijd een arm om de ander heengeslagen. Ook een vrouw die duidelijk uit de toon valt in deze volksbuurt met haar nette leren jasje en plooibroek loopt op haar toe. ‘Ostia, ze doet het echt’, verzucht haar metgezellin. ‘Ik schaam me dood, Colau is toch geen film- of voetbalster?’ Waarom ze zo van Ada Colau gecharmeerd zijn? ‘Ada is écht. Ze is benaderbaar, ze staat op ons niveau. Je kunt je voorstellen dat ze je vriendin zou zijn. Hier is Spanje is dat een unieke eigenschap. De andere politici hebben een harnas om zich heen – en zijn zo corrupt als maar zijn kan.’

Iedereen zegt het in Barcelona: ‘Ada’ staat dicht bij de mensen. Soms is dat een nadeel, zegt actievoerder Lourdes Lopez, vanuit haar rolstoel op de Plaça del Poeta Boscà. ‘Ik zie haar als gelijke, ik ken haar al jaren. In 2004 streden we zij-aan-zij actie voor een betere huisvesting in Barceloneta. Er was een stadsplan om 5000 families uit hun huis te zetten. Wij, met de vereniging van buurtbewoners bezetten de huizen, Ada Colau en haar vrienden hielpen ons. We bezetten samen een woning, waar we door de politie uit zijn gesleept.’

‘Nu komen we bij regelmatig bij haar op het gemeentehuis, om een oplossing te vragen voor de vele toeristische appartementen, en de overlast hier in de wijk. Zij legt ons uit dat ze wel wil helpen, maar dat ze maar 11 van de 41 zetels in de raad heeft, dus dat ze niet alles voor ons kan doen. Ik kan niet boos op haar worden, zoals op de vorige burgemeester Trias en zijn voorgangers. Hij stond ons niet eens te woord. Ik snap haar te goed.’ Wat er zo speciaal aan haar is? ‘Dat ze zo normaal is. Dát maakt haar speciaal. Haar voorgangers zaten allemaal in een toren, en waren corrupt. En het enige dat ik van een burgemeester wil, is dat ze transparant is. En dat ze ongelijkheden bestrijdt. En dat doet ze.’

Een verleden van actievoeren heeft Ada Colau zelf ook. Het sociale bewustzijn krijgt ze van huis uit mee. ‘Verjaardag op verjaardag’ krijgt ze van haar moeder te horen hoe, een paar uur voor haar geboorte op 3 maart 1974 Salvador Puig Antich, lid van de Iberische Bevrijdingsbeweging, in zijn cel wordt geëxecuteerd. Het zijn de nadagen van het Francobewind. Als hij het veld heeft geruimd, doet Ada, in de armen van haar moeder mee aan haar eerste demonstraties, onder de kreet ‘Wij willen een publieke school’. In haar middelbare schooljaren is ze vrijwilliger voor Amnesty International, en Amics de la Gent Gran, een verzameling NGO’s. Ze organiseert een staking, ze is lid van een theatergroep en ze schrijft voor een tijdschrift  ‘waar de directie niet blij van werd’, zo zegt ze zelf. Maar pas tijdens haar studie filosofie wordt ze politiek actief. Via haar geschiedenisleraar Vicenc Molina van de Universiteit van Barcelona komt ze bij haar eerste ‘colectivo político’ – el Moviment de Crítica Radical (MCR), waar ze het schopt tot voorzitter. Molina zegt daar later over in de Catalaanse krant El Periódico: ‘Ze was de beste secretaris-generaal die we hadden! Zij had me niet nodig, ze liep al snel los.’ Wat hij haar verder nog bijbrengt? ‘Dat de revolutie hand in hand moet gaan met geluk’.

Na haar studie doet ze ‘communicatieklussen’: onder maar productiewerk voor de televisie, vertaalwerk als tolk Italiaans en consultatie en –advieswerk. Er zijn grappige beelden uit die tijd, haar vader maakt een komische serie (half fictie, half reallife) over het leven over zijn gezin: Dos + Una: waarin de stiefzusjes van Ada centraal staan: Clara (zeven jaar jonger) en de weer twee jaar jongere tweeling Luci en Ali. Alle drie adoreren ze hun oudere zus Ada, maar tegelijktijd ‘haten’ ze haar ook, omdat alles bij haar zo goed lukt.

Ze doet mee aan manifestaties tegen de Wereldbank, het ‘Europa del Capital’ en tegen de oorlog in Irak. Daarna engageert ze zich in een sociale strijd waarvan ze uiteindelijk het gezicht zal worden: die om betere, betaalbare woningen in Spanje, een land waar nauwelijks sociale woningbouw is, en 83 procent van de bevolking een eigen huis bezit. ‘Ada Colau zag al in een heel vroeg stadium op een heel intelligente wijze waar het mis zat in Spanje’, zegt hoogleraar Hispanistiek Sebastiaan Faber. Er wordt in die tijd maar aangebouwd in Spanje, the sky is the limit. Flatgebouwen, vliegvelden en openbare gebouwen verrijzen uit de grond, of er nou wel of niet een bestemming voor is. Dertig tot veertig procent van de beroepsbevolking werkt in de bouw. Als in 2007 de burbuja, de zeepbel knapt, raakt Spanje in een diepe crisis. Honderdduizenden mensen verliezen hun baan, kunnen hun hypotheek niet meer betalen. Meer dan 350.000 families belanden op straat, alleen al in de periode van 2007 tot 2011. Ze blijven ook nog eens met een restschuld zitten. Ada Colau voert al een tijd actie tegen de huisuitzettingen, als ze in 2007 de PAH opricht: het platform voor Hypotheekslachtoffers. Samen met mede-activisten ligt ze vaak letterlijk dwars en vormt regelmatig een menselijk schild om huisuitzettingen te voorkomen. Ze bezetten niet alleen woningen, maar ook banken. Anti-oproerpolitie sleept haar meerdere keren uit woningen en banken. Foto’s uit juli 2013 waarbij Colau uit een bank wordt gesleept, zullen later wereldberoemd worden. Maar Colau is ook een meester in het aangaan van het debat met diezelfde banken – en ontpopt zich tot leider en woordvoerder. Als zij en haar partner, de econoom Adria Alemany, ook actief in de PAH, een baby krijgen, neemt ze die op de arm mee, net zoals zij op haar moeders arm zat tijdens demonstraties. In 2012 verzamelt ze met de PAH meer dan een half miljoen handtekeningen om een einde te maken aan de huisuitzettingen, en kan zo een burgerinitiatief in het parlement indienen. Ze spreekt in het parlement, tijdens een hoorzitting over de crisis, na een bekende bankier, die zegt dat er in Spanje niets aan de hand is. ‘Deze man is een crimineel, en zo moet hij ook behandeld worden. Vanwege zijn praktijken raken mensen hun huis kwijt, hebben ze een schuld voor het leven. Het levert stress en ziektes op, er zijn mensen die zelfmoord plegen vanwege zijn expertise. Dit is geen expert, het is een crimineel die een probleem veroorzaakt. Mensen als hij hebben de economie van dit land geruïneerd.’ Het levert haar een reprimande op van het parlement, maar veel Spanjaarden hebben diep respect voor de vrouw die de realiteit durft te benoemen. ‘Ada is echt een tijger, voor niets en niemand bang’, zegt Vanesa Valinho die samen met haar in de PAH zat. ‘Ze laat zich niet zomaar aan de kant schuiven, ze gaat tot het gaatje met actie voeren, maar vaak op een ludieke manier’.

Ada, je moet de politiek in, als jij de politiek ingaat, dan ga ik weer stemmen, hoort ze regelmatig. In  in 2014 richt ze ‘Barcelona en Comú’ op, dat zich ontpopt tot een krachtige volksbeweging. Tijdens campagnes laat ze zich van haar scherpe kant zien: ze gaat zo fel in debat met andere politici dat die vaak hun toevlucht nemen tot beledigende taal. ‘U weet dat niet, want u woont heel anders’, bijt ze de rechtse journalist Alfonso Rojo toe, die zegt dat het met de armoede in volkwijken wel meevalt, tijdens een tv-debat. ‘Als we persoonlijk gaan worden, dan kan ik dat ook’, antwoordt de man: ‘U bent dik’. Colau zet grote ogen op en tilt met een geringschattend lachje één mondhoek op, maar blijft verder onverstoorbaar. Als Rojo weigert excuses te maken, verwijdert de gespeksleider hem uit het debat. Het maakt Ada Colau alleen maar populairderder en populairder.

Sebastiaan Faber: ‘Ada Colau staat model voor een nieuw soort Spaans politicus – ook door haar eigen levensloop. Ze heeft een imago van onafhankelijkheid en integriteit. Integriteit, dat is een zeldzame – en hooggewaardeerde kwaliteit in de ogen van Spanjaarden. Daarnaast verklaarde ze zich solidair met sociaal zwakkeren, en is ze voor niets en niemand bang. Ze is doortastend, ze is iemand die zich doet de dingen die gedaan moeten worden. Dat koppelt ze dat ook nog eens aan bescheidenheid, iets wat in de ogen van de Spaanse kiezer ook een zeldzaamheid is.’

Nog geen jaar later gebeurt wat niemand in Spanje voor mogelijk had gehouden: Barcelona en Comú wordt bij de lokale verkiezingen de grootste met 25 procent en mag de burgemeester leveren. ‘We hebben het onmogelijke mogelijk gemaakt, David heeft van Goliath gewonnen!’ roept Colau op de verkiezingsavond. Geestverwant Manuela Carmena, de nieuwe burgemeester van Madrid en net als Colau voortgekomen uit de burgerbeweging, zegt: ‘Onze campagne is niet gefincancierd met euro’s, maar met een nieuwe munteenheid: creativiteit, spontaniteit en plezier. Wij laten zien dat je politiek ook op een andere manier kunt bedrijven.’

De stad teruggeven aan haar inwoners, dat is wat Ada Colau wil doen. Met een ambitieuze agenda van politieke vernieuwing – en strenge etische normen:  een zero-tolerancebeleid voor corruptie, een einde aan de draaideurpolitiek tussen politiek en bedrijfsleven, een beperkte herverkiesbaarheid voor politici en  volledige transparantie. Ook wordt er gesnoeid in de hoge salarissen voor politici.

Haar eerste beslissing is in lijn met die agenda: ze brengt haar eigen burgemeesterssalaris terug naar een derde van dat van haar voorganger: 2200 euro. Haar eerste publieke optreden trouwens ook: ze pakt de metro naar een arbeiderswijk in Barcelona om een ontruiming te voorkomen. Daarna volgt een reeks bezuinigingsmaatregelen: zo zet ze een streep door de kandidatuur van Barcelona voor de Winterspelen van 2026. ‘Er is geen draagvlak voor onder de bevolking’, verklaart ze droogjes. Ze schaft ook de ijsbaan af, die op initiatief van winkeliers ieder jaar rond Kerst in de Oude Stad wordt opgetuigd. ‘Een onhoudbaar model’, zegt ze, ‘veel te duur’. In plaats daarvan belooft ze gratis activiteiten te organiseren. De acht plekken die het gemeentebestuur jaarlijks in het Liceutheater aan de Rambla heeft, voor gasten en eigen gebruik – kosten 108.000 euro per jaar – zegt ze op. ‘Een niet te verdedigen privilege’, zo zegt ze. Ook het mobiele telefooncongres, dat jaarlijks in Barcelona wordt gehouden, moet eraan geloven. Ze geeft geen vergunning af voor de mis die tot dit jaar toe nog jaarlijks wordt gehouden in het klooster van Montjuïc net buiten de stad, voor de gevallenen aan de kant van de Nationalisten in de Burgeroorlog. ‘Een daad van verheerlijking van militair geweld, in strijd met de wet op het Historisch Geheugen’ noemt ze het.

Ze trekt ruim 27 miljoen euro uit voor de aanleg van sociale huurwoningen. Banken die woningen leeg laten staan, krijgen een boete. Woningen die illegaal aan toeristen worden verhuurd, worden opgespoord om tot sociale huurwoning te worden gemaakt. En ze zet een stop van een jaar op vergunningen voor hotels, B&B’s en toeristische appartementen. 29 hotels kunnen naar hun vergunning fluiten, waaronder het Hyatt hotel, dat zich in de Torre Agbar wil vestigen (een moderne toren in de stad die de bijnaam De Fallus draagt en zo lelijk is dat hij vele stadsbewoners een doorn in het oog is) en het Four Seasons dat het gebouw van de Deutsche Bank wil betrekken. Colau, die zelf in de Carrer de Còrsega woont op twee blokken van de Sagrada Família, wil niet dat Barcelona louter verwordt tot een ‘themapark voor toeristen’. ‘Het toerisme is ons boven het hoofd gegroeid’, zegt ze, we moeten eerst een breed debat over het toerisme in de stad voeren.’ Het maakt haar populair bij de buurtbewonersverenigingen, maar minder geliefd onder zakenmensen en ondernemers. ‘Over een paar jaar gaan we de gevolgen hiervan ondervinden’, zo zegt onder meer de centrum-rechtse Catalaanse president Mas.

Ook de Spaanse pers valt over haar heen. ‘Een beetje flauw’, noemt Sebastiaan Faber de manier waarop kranten als El Mundo, rechtse websites, maar ook El País over haar schrijven. ‘Die krant heeft ook een ruk naar rechts gemaakt. De kranten vallen haar aan op het maken van misstappen en het breken van verkiezingsbeloftes. Daaraan hangen ze de conclusie dat ze niet integer zou zijn. Als je met een agenda van vernieuwing en integriteit hoog op de agenda wordt gekozen, gebeurt dat al snel… Maar natuurlijk moet je af en toe water bij de wijn doen. Het mobiele telefooncongres is er toch gekomen, en ook heeft ze gezegd opnieuw naar de hotelvergunningen te kijken. Ze neemt iedere keer een verstandige, pragmatische positie in, zonder het hoofddoel uit het oog te verliezen – zoals een rem zetten op de bijna volledig ongecontroleerde groei van het toerisme, die de stad uitholt en verpest, ook voor andere toeristen. Ze heeft zich toch moeten situeren ten opzichte van machtsblokken die al gevormd zijn, dat is haar grootste uitdaging. Ik vind dat ze dat heel goed doet. Ze laat zich voor niemands karretje spannen – ook niet voor dat van Artur Mas.’

11 september is het Diada – de Nationale Feestdag van Catalonië – en het is duidelijk dat regiopresident Artur Mas, die aanstuurt op onafhankelijkheid van de regio, de dag inzet als politiek symbool voor de ‘independencia’ en dus voor zijn eigen verkiezingscampagne. Ada Colau verklaart daarom in eerste instantie niet te willen gaan, als er onrust over ontstaat zegt ze ‘als privé-persoon en niet als burgemeester’ te gaan. Maar naarmate de tijd vordert, en Mas zijn verkiezingscampagne verder aanscherpt, ziet ze daar toch van af. Faber: ‘Ze maakt heel knap duidelijk waarom ze daar niet wilde zijn: ‘Omdat Mas Diada als een beweging voor onafhankelijkheid heeft benoemd, kan ik daar als burgemeesteres nu niet meer zijn.’ Ze neemt de highroad, ze laat zich niet insluiten.’

De dag na het vlaggenincident distantieert ze zich daar ook heel duidelijk van op Facebook: ‘Net op de dag dat we het open karakter van het feest van La Mercè hebben hersteld, en de hekken hebben weggehaald die de vorige regering daar de afgelopen jaren neerzette uit angst voor demonstraties, moeten de ERC en de PP hun nummertje maken alsof de balkonruimte een ruimte is voor de verkiezingsstrijd. Het is een gebrek aan respect voor de inwoners van Barcelona, voor wie de feesten bedoeld zijn.’

Faber: ‘Heel interessant wordt het wat voor rol zij gaat spelen na de verkiezingsuitslag in Catalonië, hoe zij zich gaat positioneren. Ze heeft toch – via Carmena – een verbond met Madrid. Het zou best kunnen dat zij een hele belangrijke bemiddelende rol gaat spelen, die Mas en zijn partijgenoten al niet meer kunnen spelen, omdat zij zich te diep hebben ingegraven.’ In haar verkiezingsstrijd heeft ze zich nooit zo uitgesproken over het onafhankelijkheidsvraagstuk. ‘Ik ben een wereldburger, ik ben tegen alle grenzen’, zei ze, maar als ze ergens voorstander van is, dan is het van het zelfbeschikkingsrecht van alle Catalanen. ‘Maar dan wel goed georganiseerd, door middel van een wettig referendum, en niet zoals nu gebeurt een verkiezingsuitslag met maar 47 procent voorstemmers als referendum interpreteren.’

Begin oktober is het, als de vluchtelingenstroom vanuit Syrië op gang komt richting Europa. Colau maakt een duidelijk statement ‘Vluchtelingen, wees welkom’ en richt een netwerk op van steden, die zelf de opvang regelen. ‘Van de overheid horen we niets, die coördineren niets. Dan doen we het zelf maar’, zegt Colau, die deze week op bezoek gaat in München en Leipzig om te zie hoe daar de opvang wordt geregeld. ‘Met de vluchtelingenkwestie kan ze laten zien dat ze echt principes heeft, dat doet ze heel goed’, zegt Faber. Met haar ervaring als activiste weet ze hoe ze goede hulpverlening moet organiseren, zowel op sociaal als psychologisch gebied. ‘Als de staat het niet doet, dan doen we het zelf wel.’

‘Ada, Spanje heeft een president nodig zoals jij, niet de papasfritas die ons land nu regeren’, het is zomaar een post op Facebook, die honderden likes krijgt. Faber: ‘Het is een interessante vraag: waar ze gaat eindigen. Ze is deel van een nieuwe beweging van burgerpolitici, die voor beperking van ambtstermijnen is. Ze ziet het in principe niet als eerste stapje om hogerop te komen. Het zou kunnen zijn dat dit een bepaalde tijd doet, en daarna terug gaat naar haar ‘gewone’ leven.’ Maar ze zou toch best in de landelijke politiek terecht kunnen komen; ik zie haar daar wel toe in staat. Ook omdat ze heel snel leert. Je zag de manier waarop ze zichzelf ontwikkelde tegen het einde van de campagne, en nu ook weer als burgemeester. Ze was eerst nog wat onhandig, maar ze is nu nu zelfverzekerd, duidelijk, ondemagogisch en recht voor z’n raap. Ze is gegroeid, ik denk dat ze in staat is nog meer te groeien. Premier van Spanje? Ik zie het haar zomaar doen.’